Zadnje dvije decenije u fokusu interesovanja savremenog krivičnog prava su maloljetnici, odnosno djeca koja zbog svoje životne dobi, odnosno uzrasta i drugih psihofizičkih karakteristika zavređuju posebnu pažnju naučne i stručne javnosti. U takvoj konstelaciji odnosa primjećujemo da maloljetničko krivično pravo stiče svoju autonomnost i postepeno se izdvaja iz tradicionalnog ili klasičnog krivičnog prava, s obzirom da se odredbe koje se odnose na maloljetnike izdvajaju u posebne zakone, te se praktično na taj način zakonski normira i propisuje njihov specifičan krivičnopravni položaj.

Potpisivanjem i ratifikacijom brojnih međunarodnopravnih dokumenata koji se po svom sadržaju, prirodi i svrsi odnose na zaštitu osnovnih ljudskih prava i sloboda, Bosna i Hercegovina ali države iz okruženja su prihvatile, odnosno preuzele i određene obaveze da svoje nacionalne krivičnopravne sisteme (zakonodavstva) prilagode ili harmoniziraju u cilju postizanja adekvatne kompatibilnosti u smislu usvajanja i implementacije međunarodnopravnih standarda. Analizom sadržaja međunarodnih standarda, evidentno je da maloljetnici imaju  specifičan, odnosno privilegovan ili povoljniji krivičnopravni položaj, tako da je i zakonodavac u Bosni i Hercegovini ali i državama iz neposrednog okruženja (Srbije, Hrvatske, Crne Gore i dr.) iskazao poseban senzibilitet prema ovoj starosnoj kategoriji koji se neposredno i praktično operacionalizira kroz protektivni ili zaštitnički odnos.[1] Također, analizom korištenih pojmova u zakonskom tekstu, primjećujemo da i u terminološkom smislu zakonodavac je ciljano i svrsishodno  izbjegao određene krivičnopravne pojmove odnosno izraze svojstvene za klasično ili tradicionalno krivično pravo, kako bi na taj način izbjegao stigmatizaciju maloljetnika u određenoj lokalnoj zajednici.

Promatrano kroz prizmu svrhe maloljetničkog prava, uočava se jasna razlika u odnosu na klasično ili tradicionalno krivično pravo koje se primjenjuje na punoljetne izvršioce krivičnih djela, cijeneći da je maloljetničko krivično pravo umjesto represivne komponente (kažnjavanja), usmjereno na pravilan razvoj, (pre)vaspitavanje, resocijalizaciju, socijalnu integraciju i adaptaciju ali i pružanje pomoći i različitih oblika podrške. U smislu povoljnijeg krivičnopravnog položaja, važno je navesti da je zakonodavac propisao i neka nova zakonska rješenja, odnosno propisao diverzione, vansudske ili alternativne mjere za određena krivična djela, tzv. „bagatelna“ krivična djela, tako da je „skrenuo“ postupak sa krivičnog na neke druge grane prava (porodično pravo, socijalno pravo i dr.). Kazna maloljetničkog zatvora i dalje ostaje prisutna u maloljetničkom krivičnom pravu ali kao krajnji ili ekstreman (radikalan) odgovor zakonodavca na teška krivična djela sa jako izraženim destruktivnim posljedicama. Međutim, praktična iskustva, preciznije sudska i tužilačka praksa ali i praksa drugih specijaliziranih organa (policija, službe socijalne zaštite i dr.) u zadnje vrijeme sve više maloljetnike, odnosno djecu prepoznaje i identifikuje kao aktivne i (ili) pasivne subjekte u brojnim ali raznovrsnim krivičnim djelima kao što su krivična djela protiv života i tijela, trgovine ljudima, zloupotrebe opojnih droga, protiv imovine i dr. Upravo zbog naprijed navedenog, postavlja se ključno pitanje koliko je i u kojoj mjeri protektivni ili zaštitnički odnos zakonodavca prema ovoj starosnoj kategoriji opravdan i svrsishodan, odnosno da li je povoljniji krivičnopravni položaj i status u potpunosti adekvatan?! Po prirodi stvari, uvažavajući realne potrebe, postojeća zakonska rješenja, odnosno zakonske odredbe je neophodno kritički (pre)ispitati sa intencijom prepoznavanja i identifikacije određenih nedostataka. Nekoliko događaja iz bliske prošlosti u Srbiji i Bosni i Hercegovini, pokazuje i dokazuje svu destruktivnost i brutalnost u kojima neposredno učestvuju djeca, odnosno maloljetnici kao aktivni sudionici. Jedno od suštinskih ili krucijalnih pitanja, tačnije izazova savremenog maloljetničkog krivičnog prava koje izaziva brojne dileme i rasprave u naučnim i stručnim krugovima jeste pitanje adekvatnosti starosne granice krivičnopravnog maloljetstva. Naime, starosna granica krivično-pravnog maloljetstva je od suštinske važnosti iz razloga što neposredno određuje i uslovljava postupanje nadležnih (specijaliziranih) subjekata, organa i agencija za sprovođenje zakona. Starosna granica krivično-pravnog maloljetstva u BiH, Srbiji ali i drugim državama iz okruženja, neposredno znači da su djeca mlađa od 14 godina kao izvršioci krivičnih djela zaštićena od pokretanja i sprovođenja krivičnog postupka kao i krivičnog sankcionisanja odnosno izricanja krivičnopravne sankcije. Analizom maloljetničkog krivičnog prava u svijetu prepoznajemo dvije suprotne tendencije u zadnje vrijeme, s obzirom da postoji grupa država koje su podigle starosne granicu snošenja krivice (Izrael, Kuba, Argentina, Kanad Norveška, Irska Šanija, Škotska i dr.), dok s druge strane postoji grupa država (Engleska, Panama, Republika Irska, Mađarska) koje su snizile donju starosonu granicu, cijeneći prije svega da se maloljetnici sve više pojavljuju kao izvršioci teških krivičnih djela (npr. ubistvo).[2]

---

---

Image by Engin Akyurt from Pixabay