Savremeni kontekst prevencije kriminaliteta u gradu

Razvoj stavova i shvatanja o prevenciji kriminaliteta, ili po nekim autorima, preventivnog mentaliteta[1], prošao je kroz mnoge faze, zaokrete i inovacije, „koji su započeli da iscrtavaju teren, fokus i tehnologije vođenja prevencije“.

S razvojem novih tehnologija, naselja su postala pogodna da se putem njih reflektuju nove i rastuće pretnje usmerene na unapređivanje i dobrobit života stanovništva. Te pretnje javile su se uporedo s procesima urbanizacije i industrijalizacije, kao i putem ubrzanog neplanskog širenja gradova, pod uticajem kapitalizma, što je za posledicu proizvelo: prenaseljenost, zagađenje, siromaštvo, bolest, kriminalitet i anomiju[2]. Vremenom, gradovi su postali „kontejneri“ beskonačnih teškoća, s jedne strane, kao i mesta koje krasi vitalnost, uzbuđenje i uživanje u životu, s druge strane. Parafrazirajući Šekspirove stihove, Calvino piše: „S gradovima isto je kao i sa snovima: sve što se zamisli, može biti odsanjano, pa je čak i najneočekivaniji san rebus koji skriva želju, ili obrnuto, strah. Gradovi su, kao i snovi, sačinjeni od želja i strahova, i onda kada je nit njihovog govora tajna, njihova pravila apsurdna, njihova perspektiva prevrtljiva, i sve je prikrivanje nečeg drugog“[3].

Teorija prevencije kriminaliteta kroz izgled okruženja[4] zasnovana je na jednostavnoj ideji da zločin delom potiče iz prilika koje se nalaze u fizičkom okruženju. To vodi ka zaključku da bi bilo moguće promeniti fizičko okruženje, tako da postoji manja verovatnoća da se javi zločin. Prvobitna varijanta i sam naziv teorije vezuju se za kriminologa C. Ray Jeffery-ja koji je 1971. godine objavio knjigu u kojoj navodi da prevencija treba da bude usmerena na biološke faktore (oštećenja mozga, na primer), s jedne strane, i na otklanjanje prilika za vršenje zločina, s druge strane.

Drugi pristup ove teorije jeste teorija „branjenog prostora“ čiji je utemeljivač Newman[5]. On je identifikovao arhitektonska rešenja koja bi obeshrabrila vršenje krivičnih dela, a osnažila preventivnu društvenu kontrolu. Otuda je teorija branjenog prostora „model za rezidencijalnu okolinu koji sprečava zločin time što stvara fizički izgled društvene strukture koja brani samu sebe“[6]. Newman je tvrdio da arhitektonski oblik može osloboditi latentni smisao za teritoriju i zajednicu među stanovnicima, tako da ove karakteristike postanu sastavni delovi onoga što stanovnici prisvajaju kao deo odgovornosti za očuvanje bezbednog okruženja i za dobrobit života u njemu. Newman je identifikovao nekoliko sastavnih elemenata za dobar dizajn okoline kojim se ohrabruje mreža društvene kontrole: teritorijalnost, stalno nadziranje, izgled i okolina. Suštinski, teritorijalnost zahteva fizički prostor koji razdvaja oblasti kontrole, dok stalno nadziranje zahteva oblik zgrada koji dozvoljava i omogućava lako osmatranje teritorijalnih oblasti.

Projekti masovnog stanovanja, iz perioda posle Drugog svetskog rata, istisnuli su važne procese socijalne kontrole. Na njihvom mestu došlo je do „bujanja“ „nebranjenog prostora“, što je uključilo: anonimne staze za prolaz pešaka, prolaze, hodnike u kojima su stepeništa od prizemlja do najvišeg sprata kuće, liftove, dugačke tamne prolaze, a sve to lako dostupno. Oni su time stvorili „zbunjujuće“ oblasti koje nikome ne pripadaju, o kojima niko ne vodi računa i koje niko ne nadzire[7]. Ove teze su oštro kritikovane od strane kriminologa i drugih naučnika sociološki orijetnisanih, koji su ga optužili za „determinizam okruženja“ i za suviše pojednostavljeno objašnjenje ljudskog ponašanja na osnovu teritorijalnog ponašanja kod životinja.[8]

Treći pristup ovog teorijskog određenja proistekao je iz kriminološkog istraživanja o situacionoj prevenciji koje je izvršeno za račun i na zahtev britanske vlade sedamdesetih godina 20. veka. To bi bio jedan opšti pristup za umanjenje prilika za vršenje bilo kog oblika kriminaliteta, koji se javlja bilo gde, kao: otmice aviona, krađa socijalnih fondova, upućivanje uznemiravajućih telefonskih poziva, nasilje u kafićima, nasilje u porodici, kao i u slučajevima vršenja bilo kog oblika krvnih i seksualnih delikata, i koji su počinile osobe za koje se ne bi uobičajeno tvrdilo da su delinkventne[9].

Suprotno od pretpostavki vezanih za strogo komunitarni pristup ističe se da se „više zajedništva” ne izjednačava na bilo koji jednostavni način sa „manje zločina”. Jedna lokalna zajednica i normativne vrednosti koje dele njeni članovi mogu biti krajnje kriminogeni. Čvrste socijalne veze, mreže uzajamnih odnosa i međusobno poverenje čine samu suštinu organizovanog kriminaliteta, kulture bandi i zločina mržnje. Suprotno od toga, manjak jakih socijalnih veza i karika u jednoj zajednici ne dovodi neizbežno do nepoštovanja normi ponašanja. Oblasti sa niskom stopom kriminaliteta, u kojima se iskazuje visok nivo civilizovanog ponašanja, uopšte ne prikazuju uvek osobine bliskosti njenih stanovnika, povezanost, uzajamnu podršku. Stoga, sigurnost u zajednici je bolje upotrebljen naziv ukoliko se time nudi prostor za političku i etičku kolektivnu sigurnost, što sve zajedno predstavlja mnogo više od pojedinačne bezbednosne inicijative.


[1] A. Crawford, „Crime prevention and community safety“, in: The Oxford Handbook of Criminology (ed. M. Maguire, M. Morgan, R. Reiner), Oxford University Press, 2007, 870.

[2] L. Wirth, „Urbanism as a way of life“, American Journal of Sociology, 1 (XLIV)/1938), 2. http://www.sjsu.edu/people/saul.cohn/courses/city/s0/27681191Wirth.pdf

[3] I. Calvino, „Invisible Cities“, 1972, in: P. Cozens, (2008). „Crime prevention through environmental design in Western Australia: planning for sustainable urban futures“, International Journal of Sustainable Development and Planning. Vol. 3, No. 3, 2008, 273. https://www.witpress.com/elibrary/sdp-volumes/3/3/353

[4] R. Clarke, R. „Theoretical background to crime prevention through environmental design (CPTED) and situational prevention“, 1989, 1. Paper presented at the Designing Out Crime: Crime Prevention Through Environmental Design (CPTED) convened by the Australian Institute of Criminology and NRMA Insurance and held at the Hilton Hotel, Sydney, 16 June 1989.

[5] O. Newman, Defensible Space: People and Design in the Violent City, London: Architectural Press. 1972, 3. in: M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (eds.). The Oxford Handbook of Criminolog, 2007, 875. Oxford University Press.

[6] Ibid.

[7] Ibid.

[8] R. Clarke, (1980). „“Situational” Crime prevention: Theory and Practice“, British Journal of Criminology, Vol. 20. No. 2. (1980), 136.

[9] Ibid., 137.


Photo by Christian Lue on Unsplash

O autoru

Miomira Kostić

Miomira Kostić je redovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Nišu. Oblasti njenog interesovanja su krivično pravo i kriminologija.

Mišljenja i stavovi objavljeni u okviru sekcije Blog su isključivo lični stavovi autora tekstova i ne odražavaju stavove Instituta za uporedno pravo.

Podelite